Yeni Kosmos 2.0 və Çin təhlükəsi| Hərbi və strateji rəqabət qızışır

ABŞ, Rusiya, Çin və Fransanın kosmos komandanlıqları yaradaraq kosmos müharibəsi doktrinalarını qurması və bu məqsədlə yaradılan birliklərə xeyli sayda hərbi qulluqçu təyin etməsi və inkişaf etdirdikləri yeni müdafiə silah sistemləri bu yeni rəqabəti göstərir. Kosmosda dövlətlərə məxsus mülki və hərbi peyklərə edilən hücumlar indi müharibənin səbəbi hesab olunur. NATO-nun son iclasında 30 ölkədən hər hansı birinə belə bir hücum olacağı təqdirdə alyansın beşinci maddəsinin digər ölkələr tərəfindən də tətbiq ediləcəyi barədə qərar yekun bəyannaməyə əlavə edilib. Alyans daxilində kosmosla bağlı yeni vahid formalaşdırıldığı bir vaxtda 2022-ci ildə qəbul ediləcək “NATO 2030 Yeni Dövr üçün Birlik” baxış sənədi çərçivəsində kosmosun da böyük yer tutacağı göstərilib.


Kosmos 2.0 və Pekindən yaxınlaşan təhlükə

Xüsusilə aşağı orbital bölgəsi, kosmos, yerin peyki olan Ay və digər yaxın planetlər kosmosa çıxışı olan dövlətlər qarşısında milli güclərini artırmaqda yenidən mühüm strateji sahə kimi əhəmiyyət qazanıb. Kosmosun hərbi çəkindirmə və güclü müdafiə üçün “qüvvə multiplikatoru” konsepsiyası çərçivəsində ölkələrin hərbi potensialını artırdığı ikinci kosmik dövr; yəni “Kosmos 2.0” indi aktivdir. Birincisi, Soyuq Müharibənin nüvə silahlanması yarışında Sovet İttifaqının süni peyklər və aşağı orbitə səyahətlər göndərməklə ABŞ-dan çox əvvəl kosmosda gücə çatması ABŞ-ın milli müdafiəsi üçün ciddi qorxu və təhlükə yaratdı. “Apollon” layihəsi ilə Aya eniş ABŞ-ın kosmosdakı güc balansını bərabərləşdirdi və nüvə raketlərini kosmos atmosferinə girən kimi məhv edə bilən hava hücumundan müdafiə silah sistemlərinin inkişafını təmin etdi. Soyuq müharibənin sona çatması ilə bir durğunluq dövrü yaşayan kosmos tədqiqatları 2003-cü ildə Çinin ilk insanlı kosmosa uçuşu ilə yenidən hərəkətə keçdi. Amerikalı özəl sektor sahibkarlarının kosmos missiyalarına cəlb edilməsi Avropa Kosmik Agentliyindən (ESA) başqa İsrail, Hindistan, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BƏƏ), Cənubi Koreya, Yeni Zellandiya, Avstraliya və Yaponiyanın kosmos tədqiqatları ilə çoxaktorlu xarakter aldı. “Kosmos 2.0” mühitində bu dəfə Rusiyadan başqa Çin də ABŞ və müttəfiqləri tərəfindən yeni təhlükə kimi görünməyə başladı.

NATO liderlərinin sammitinin yekun bəyanatında bildirilib ki, Çin müharibənin xarakterini dəyişdirə bilən, onun iqtisadi və hərbi silahlanma sahəsində yüksəlişinə, üstəlik, beynəlxalq arenada alyansın təhlükəsizliyinə meydan oxuyan yeni pozucu texnologiyalara sərmayə qoyur. Kosmik sahə üçün yeni silahların və döyüş texnologiyalarının inkişafı ən kritik məsələ kimi önə çıxır. Çinin qlobal gücə çevrilmə səylərinin əsasında dinc məqsədlərin dayanmadığına dair açıqlamalar da bu kontekstdəki təhlükə qavrayışını əks etdirir.


2030-cu ilə qədər Süni Zəka (SZ) sahəsində dünya lideri olmağı planlaşdıran Çin davamlı olaraq bu texnologiyaya əsaslanan avtonom silah sistemləri, əlavə olaraq istiqamətləndirilmiş elektromaqnit spektrli silahlar, 5G əlaqələri olan yeni texnologiyalar, kvant teleportasiyası və bio-texnika sahəsində yeni tətbiqlər inkişaf etdirir. 2015-ci ildə Çin ordusu “İşığın Döyüşü” adlı kitab nəşr etdi ki, bu kitab “big data” və SZ-yə əsaslanan avtonom və istiqamətləndirilmiş enerji silah sistemlərinə diqqət yetirən yeni müharibə konsepsiyasına xüsusi vurğu edir. Ayın qaranlıq tərəfinə ilk eniş edən Çinin avtonom robotu Ay səthindən material toplayarkən elektromaqnit təcrübələri həyata keçirib. Sınaqları yüngül döyüşə uyğun olaraq davam etdirən Çinin 2030-cu ilə qədər bu yeni müharibə konsepsiyasını üzərinə yerləşdirilə bilən avtonom, istiqamətləndirilmiş elektromaqnit spektr əsaslı silahlarla (lazer və yüksək güclü mikrodalğalı silahlar) həyata keçirməyi planlaşdırdığı iddia edilə bilər. Bu “yüngül” döyüş konsepsiyası ilk növbədə hipersəs raketləri və qitələrarası ballistik raketləri sürətlə məhv edən lazerə bənzər hava hücumundan müdafiə sistemi kimi düşünülüb.

Beynəlxalq kosmos hüququ kosmosda həyata keçiriləcək fəaliyyətlərdə dinc məqsədlər tələb etdiyi halda, Çin 2007-ci ildə rəqib ölkələrin hərbi peyklərini hədəf alan bir təlim keçirdi. O, öz meteoroloji peykini Yerdən vurmaqla hərbi qabiliyyətini və peyk müharibələrinə hazır olduğunu göstərdi. Bundan əlavə, kosmosda peyk və silah sistemlərinin əsas strukturunu informasiya infrastrukturunun təşkil etdiyi nəzərə alınsa, kosmos sahəsinə kiber təhdidlər də əlavə olunur və bu sahədə liderə çevrilmiş bir ölkənin kiberhücum silahlarının olduğu düşünülür. Burada SZ texnologiyası da dağıdıcı olacaq. Çinin də kosmosda aparıcı rol oynadığını nəzərə alsaq, kosmosdakı bütün peykləri sıradan çıxara bilən kiber proqram sistemlərinin yaradılması ehtimalı da nəzərdən qaça bilməz. Çinin böyük əhəmiyyət verdiyi yeni nəsil silahlar arasında peyk əleyhinə silah sistemləri, xüsusilə kosmosa əsaslanan lazer silah sistemləri var.


Çinin yeni müdafiə strategiyalarını özündə əks etdirən 2019-cu ilin “Ağ Kitabı”nda kosmos beynəlxalq strateji rəqabətdə kritik sahə kimi müəyyən edilib, kosmosda təhlükəsizliyin təmin edilməsi isə milli və sosial inkişaf üçün prioritet məsələ kimi göstərilib. Çin lideri Si Cinpin ordudan kosmosda yeni doktrina və konsepsiyalar hazırlamağı və yerin orbitində fırlanan peyklər üçün Kosmos Şüurunu yaratmağı xahiş edib. Çin, göndərdiyi son üç taikonavtla 2024-cü ildə tamamlanacaq və aşağı yer orbitinə yerləşdiriləcək daimi “Tiangong” kosmik stansiyasının modullarını inkişaf etdirməyə davam edir. Bu kosmik stansiyada 10 metrə qədər uzanan və 20 tonluq kosmik obyekti tuta bilən nəhəng robot qolları var. Onların raketlərlə vurulması, lazerlə məhv edilməsi, peyklərin korlanması, kiberhücumlarla təsirsiz hala salınması ilə yanaşı, digər ölkələrin peyklərinin robot silahlarla ələ keçirilməsi təhlükəsi ABŞ tərəfindən dilə gətirilib, Çinin aşağı orbitli modul kosmik stansiyası hərbi baza olaraq şərh edilib və bu baxımdan təhlükəli hesab edilir.

Kosmik ittifaqlar

Tibbi və bioloji virus təcrübələrinin aşağı cazibə mühitində aparıla biləcəyi T şəkilli kosmik stansiya, Çinin bu sahədə işlərini davam etdirəcəyi yeni laboratoriya mühiti olaraq qəbul edilir. Çinin Ay missiyası çərçivəsində stansiyada həyat dəstək bölmələri, bitki və su tullantı sistemləri də yerləşəcək. Beynəlxalq Kosmik Stansiya həqiqətən 2024-cü ildə dayandırılacağı üçün Çin bu missiyanı öz kosmik stansiyası ilə əvəz etmək istəyir. Əslində hələ inşası davam edən beynəlxalq kosmik stansiyalarının işini şəffaf etmək üçün Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Kosmos İdarəsi ilə birlikdə elmi araşdırmalar aparmaq istəyən ölkələrə çağırış edib. Seçilmiş ölkələr Rusiya, Belçika, Fransa, Almaniya, Hindistan, İtaliya, Yaponiya, Keniya, Hollandiya, Norveç, Meksika, Polşa, Peru, Səudiyyə Ərəbistanı, İspaniya və İsveçrə kosmos təbabəti, biotexnologiya, aşağı cazibə, kosmik radiasiya və bitkilərin təsiri kimi kosmosda təlim məsələlərində bu stansiyada yer ala biləcəklər. Stansiyada tutumun davamlı olaraq artırılması üçün nəzərdə tutulmuş qovşaq aqreqatları (birləşdirici portlar) müxtəlif kosmik aparatlarla buraxılan modulların artikulyasiyasına uyğun layihələndirilib.


Çin kosmik stansiyadan kənarda “Hubble” teleskopuna bənzəyən və 300 dəfə daha yaxşı görüntü keyfiyyətinə malik modul tipli “Xuntion” (Göyləri kəşf edən) teleskopunu yerə yaxın asteroidləri aşkar etmək üçün aşağı orbitdə öz kosmik stansiyasına yaxın yerləşdirəcək və ondan Çinin kosmik mədənçilik fəaliyyətlərini dəstəkləmək üçün istifadə edəcək, həmçinin digər planetar tədqiqatlara töhfə verəcək. Teleskop mexanizmi həm də yeni yaradılmış kosmik əsaslı lazer silahlarının düşmən peyklərini vurmaq üçün hədəf nöqtəsinin göstərilməsində mühüm rol oynayacaq. Yerə əsaslanan radar hədəf peykləri aşkarlayır, yerləşdirilə bilən membran teleskop isə hədəfə dəyən lazeri fokuslaya bilir. Hərbi nöqteyi-nəzərdən güman etmək olar ki, Çin mümkün yüngül müharibə üçün aşağı orbitdə dəstək sistemləri yerləşdirir.

2021-ci ildə 40-a yaxın kosmik obyekti kosmosa göndərəcək Çin ABŞ-dan dərhal sonra Marsa öz kosmik gəmisini göndərərək ABŞ ilə eyni missiyalar üçün fəaliyyət göstərir. Bütün bu kosmos tədqiqatlarında Rusiyanın dəstəyi olduğunu söyləmək səhv olmaz. Peyk əleyhinə döyüş sistemi ruslar tərəfindən soyuq müharibədə ABŞ-a qarşı yaradılıb. İlk “Mir” kosmos stansiyasını quran ruslar çinliləri bu ərazidə stansiyaların olmasına təşviq edirdilər. İki ölkə 2021-ci ilin martında Ayın orbitində birgə Ay kosmodromunun yaradılması barədə razılığa gəliblər. NATO-nun potensial təhlükə hesab etdiyi Rusiya güclü nüvə silahı potensialı və kosmos təcrübəsi ilə Çinin tərəfinə keçərək, güc balansı yaradıb. Asiya Sakit Okean, Yaponiya, Cənubi Koreya, Hindistan və Avstraliyadakı QUAD alyans ölkələrinin kosmik tədqiqatları da bu kontekstdə ABŞ tərəfindən Çinə qarşı dəstəklənir.


Kosmosda döyüş gücü baxımından rəqiblərindən geri qalan Amerika hökuməti beynəlxalq hüququ ön plana çıxararaq rəqiblərinin qarşısını almağa çalışan strategiyanı izləyir. Kosmos Müqaviləsi 1967-ci ildə Sovet İttifaqının 1957-ci ildə “Sputnik”i kosmosa göndərməsindən və insanların kosmosa uçuşlarından sonra imzalanıb. Bu strategiyaya oxşar olaraq, bu gün ABŞ ilə səkkiz ölkə arasında imzalanan Artemida Ay Müqaviləsi, Çin və Rusiyanın bu peykdəki fəaliyyətini dayandırmaq üçün ilk addım kimi qəbul edilə bilər. Kosmosun hərbi silahlanmaması üçün beynəlxalq müqavilələrə sadiq qalacağı bəyannaməsinə əlavə olaraq, NATO rəqiblərinin hərbi fəaliyyətlərinin qarşılıqsız qalmayacağını açıqlayıb. Digər tərəfdən, Çinin indiyədək göndərdiyi və dünya səthinə təhlükə yaradan iki kosmik gəminin sürətlə yerə düşməsi ABŞ tərəfindən də Çinin bu fəaliyyətlərinə qarşı dünya ictimai rəyini cəlb etmək üçün fürsət kimi istifadə olunur.